Ανάμεσα στο μάτι και στο χέρι

Η πρώτη έκθεση του διεθνώς αναγνωρισμένου βιντεοκαλλιτέχνη και κινηματογραφικού δοκιμιογράφου Harun Farocki στην Ελλάδα παρουσιάζεται στο Art Space Pythagorion.

Στο επίκεντρο της έκθεσης βρίσκεται η σειρά Serious Games (Σοβαρά παιχνίδια), 2009/10 που αποτελείται από τέσσερις βιντεο-εγκαταστάσεις. Για το έργο αυτό ο Farocki βιντεοσκόπησε υλικό σε στρατιωτικές βάσεις των Η.Π.Α. ώστε να το συνθέσει στη συνέχεια με στιγμιότυπα από προγράμματα προσομοίωσης σε ηλεκτρονικό υπολογιστή. Αυτά τα προγράμματα μοιάζουν με βιντεο-παιχνίδια και χρησιμοποιούνται ως εκπαιδευτικές ασκήσεις για τους στρατιώτες που λαμβάνουν μέρος σε επιχειρήσεις στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν και άλλες περιοχές όπου πιθανόν να ξεσπάσει κρίση. Υπάρχει και μια άλλη εκδοχή τους που τη βλέπουμε στο έργο Immersion (Βύθιση) μέρος της σειράς Serious Games, η οποία προσομοιώνοντας τα ψυχικά τραύματα των στρατιωτών στο πεδίο της μάχης, χρησιμοποιεί αυτού του είδους την τεχνολογία για θεραπευτικούς σκοπούς.

Η σχέση μεταξύ τεχνολογίας και πολέμου έχει παίξει καθοριστικό ρόλο και στα πρώιμα έργα του Farocki. Στο έργο Eye/Machine III (Μάτι/Μηχανή III), 2003 ο καλλιτέχνης κάνει μία αναλογία με την παραγωγική διαδικασία. Συγκρίνει τους μηχανισμούς επιτήρησης κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων με τη χρήση κάμερας στην καθημερινή ζωή, όπως για την καταγραφή κινήσεων σε δημόσιους χώρους ή για την παρακολούθηση των διαδικασιών παραγωγής σε βιομηχανικές μονάδες όπου οι εργασίες διεκπεραιώνονται ως επί το πλείστον από μηχανές. Πιστεύει ότι το ανθρώπινο μάτι αντικαθίσταται όλο και περισσότερο από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, τόσο στον πόλεμο όσο και στη βιομηχανία, ότι και στις δύο περιπτώσεις οι μηχανές αναλαμβάνουν τα ηνία υποκαθιστώντας τη φυσική λειτουργία του ματιού.

Στη δικάναλη εγκατάσταση Comparison via a Third (Σύγκριση μέσω τρίτου), 2007 η λεπτομερής απεικόνιση των τεχνικών διαδικασιών με τις οποίες παράγονται τα τούβλα παραπέμπει σε ένα παγκόσμιο σύστημα διαδοχικών ανισοτήτων που καθορίζει τον σύγχρονο κόσμο. Μετά από πολλά χρόνια δουλειάς με βίντεο, ο Farocki χρησιμοποίησε και πάλι φιλμ 16 χιλιοστών για να κινηματογραφήσει σε μέρη της Ινδίας, της Αφρικής και της Ευρώπης όπου γίνονταν οικοδομικά έργα.

Στην έκθεση παρουσιάζεται επίσης το πρώτο φιλμ που φιλοτέχνησε ο Farocki χωρίς κάμερα. Το έργο In-Formation (Ανα-σύνθεση), 2005 αποτελείται από εικονογράμματα που σκάναρε ο καλλιτέχνης από σχολικά βιβλία, περιοδικά και εφημερίδες. Ο Farocki χρησιμοποίησε διαγράμματα για να ανασυνθέσει την ιστορία της μετανάστευσης προς την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας. Επομένως, εκείνο που επιδιώκει είναι μια εννοιολογική ερμηνεία των τρόπων με τους οποίους παρουσιάζεται η μετανάστευση, αναζητώντας την αρχική έννοια των εικόνων και των συμβόλων και εξετάζοντάς τα με πρίσμα το περιεχόμενο που τα ίδια αγνοούν ότι διαθέτουν.

Το έργο του καλλιτέχνη και κινηματογραφιστή έχει επηρεάσει βαθύτατα την ιστορία του πολιτικού κινηματογράφου από τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Εκτός του ότι έχει κάνει περισσότερες από 100 παραγωγές για την τηλεόραση και το σινεμά, ο Farocki έχει διατυπώσει τις απόψεις του όσον αφορά τη σχέση μεταξύ κοινωνίας, πολιτικής και κινούμενης εικόνας ως αρθρογράφος και αρχισυντάκτης κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης συνεργασίας του με το περιοδικό κριτικής κινηματογράφου Filmkritik, ως επιμελητής εκθέσεων, αλλά και ως επισκέπτης καθηγητής στα πανεπιστήμια Berkeley, Harvard και της Βιέννης. Η τεράστια επιρροή που έχει ασκήσει στις εικαστικές τέχνες είναι επίσης προφανής από τις ατομικές και αναδρομικές εκθέσεις του σε σημαντικά ιδρύματα όπως η Tate Modern του Λονδίνου, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης MUMOK της Βιέννης, το Jeu de Paume του Παρισιού, το Μουσείο Ludwig της Κολωνίας, το Kunsthaus Bregenz στην πόλη Μπρέγκενζ της Αυστρίας, και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης MOMA της Νέας Υόρκης. Η καλλιτεχνική αξία των ταινιών και των εγκαταστάσεών του αποδεικνύεται επίσης από το γεγονός ότι έχει συμμετάσχει δύο φορές στην documenta (το 1997 και το 2007).

Διαμεσολαβητές έκθεσης: